تولوئن (Toluene) مایعی شفاف و بی رنگ با بویی شیرین است که به نام های تولوئول، فنیل متان یا آنیسن نیز شناخته می شود. این ترکیب بطور طبیعی در روغن خام درخت تولو یافت شده و در صنایع شیمیایی طی فرآیند تولید بنزین و سایر سوخت ها از نفت خام و در حین تولید کک از زغال سنگ تولید می گردد. تولوئن غیرقطبی است و در آب حل نمی شود اما در حلال های آلی به خوبی حل می شود. تولید جهانی آن حدود 10 میلیون تن برآورد می شود. این ماده به عنوان حلال در صنعت کاربرد دارد. از آنجایی که این ماده یک هیدروکربن آروماتیک بوده بوی خوشی دارد اما تنفس آن در مقادیر زیاد می تواند مشکلات تنفسی و حتی عوارض عصبی ایجاد کند.
تولید تولوئن
حلال تولوئن به سبب ویژگی های ساختاری مناسب در فرآیند ساخت بنزین و سایر سوخت ها از نفت خام و ساخت کک از زغال سنگ تولید می شود. همچنین این ترکیب به صورت طبیعی در روغن خام و درخت تولو نیز یافت می گردد.
متیل بنزن حلالیت بسیار کمی در آب دارد اما در حدود 0.05 درصد آب می تواند در این ماده حل شود. در برخی موارد که وجود آب مضر است و یا متیل بنزن خالص مورد نیاز است، آب را جدا می کنند و تولوئن خشک حاصل می شود. روش های متفاوتی برای انجام این کار وجود دارد که در صورت وجود داشتن تجهیزات مناسب به نظر تقطیر کردن ساده ترین راه برای جدا کردن آب است. روش های دیگر که شامل استفاده از بنزوفنون و سدیم است بر خلاف تقطیر کردن مواد جانبی را به محلول اضافه کرده و خطرات کار نیز بسیار بیشتر است.
کاربرد تولوئن
تولوئن کاربرد های تجاری و صنعتی بیشماری دارد و در رنگ ها، لاک ها، رقیق کننده ها، چسب ها و پاک کننده لاک ناخن، در فرآیند های چاپ و برنزه کردن چرم مورد استفاده قرار می گیرد. این ماده شیمیایی همچنین می تواند به عنوان یک نشانگر فولرن، یک ماده خام برای تولید تولوئن ایزوسیانات و نیز حلال در تولید نانولوله های کربنی و چسب پلی استایرن استفاده شود.
تولوئن در آزمایشگاه های بیوشیمی برای استخراج هموگلوبین از گلبول های قرمز به منظور اندازه گیری سطح Hb کاربرد دارد. این ترکیب شیمیایی همچنین برای تقویت اکتان در سوخت های بنزینی مورد استفاده در موتورهای احتراق داخلی و تولید بنزین همراه با دیگر ترکیبات شیمیایی مانند بنزن و زایلین بکار می رود.
تولوئن در صنایع داروسازی و همچنین بخش کشاورزی برای مقابله با کرم های گرد و کرم های قلابدار استفاده می شود. این ترکیب در تولید لوازم آرایش و محصولات مراقبت بهداشتی، تولید اورتان و دیگر مواد شیمیایی آلی نیز کاربرد دارد.
نکات ایمنی در مورد تولوئن
تولوئن به عنوان یک ماده شیمیایی ممکن است دارای اثرات مضر موضعی و سیستمیک باشد. این ماده می تواند باعث سوزش چشم، مجاری تنفسی و پوست شود. تماس مکرر یا طولانی مدت با این ماده ممکن است باعث از بین رفتن چربی طبیعی پوست و در نتیجه درماتیت خشک شود. قرار گیری در معرض سطح پایین ولی بلند مدت تولوئن ممکن است منجر به افسردگی و کاهش حافظه شود.
از علائم دیگر قرار گرفتن در معرض این ماده شیمیایی می توان به سردرد، سرگیجه، خستگی، ضعف عضلانی، خواب آلودگی و عدم هماهنگی در راه رفتن و اغماء اشاره کرد. تولوئن می تواند از محصولات خانگی معمولی مانند چسب، رنگ و رقیق کننده رنگ، عطرهای مصنوعی و لاک ناخن تبخیر و وارد فضای خانه شود. بنابراین با تهویه مناسب منزل می توان سطح این ماده را در فضا کاهش داد.
سوالات متداول تولوئن
1- بیشترین کاربرد تولوئن در پتروشیمی چیست؟
این ماده در پتروشیمی به عنوان ماده اولیه برای تولید بنزین و حلالهای دیگر می باشد. از کارایی مهم دیگر بالا بردن عدد اکتان در بنزین است. هرچه عدد اکتان بالاتر رود کیفیت و عملکرد بنزین بهتر می شود.
2- به روزترین روش برای تولید تولوئن چیست؟
احیای پیوسته کاتالیست (CCR) از روشهایی مهم در تولید تولوئن است. راکتورهای به هم پیوسته ای در این روش فعالیت می کنند. در این روش حرارت و جریان برگشتی برای تولید بهتر وجود دارد.
3- چند نمونه از کاربردهای تولوئن در تولید ترکیبات شیمیایی را نام ببرید؟
این ماده به طور مستقیم برای تولید نیتروتولئن بکار می رود. در مراحل تولید اسید بنزوئیک نیز این ماده کاربرد دارد. این ترکیب در ساخت فومهای قابل انعطاف نیز بکار می رود.
4- تماس مستقیم با تولوئن چه مشکلاتی برای سلامت خواهد داشت؟
تولوئن مایعی شفاف و بی رنگ است که در موقع کار با آن باید ایمنی کافی رعایت شود. در صورت تماس با پوست و یا تنفس مستقیم آن سردرد، گیجی، مشکلات شنوایی، خستگی و یا مشکلاتی در خواب ایجاد می گردد.
5- تولوئن چه موادی را در خود حل می کند؟
متیل بنزن حلال بسیار قوی است و توانایی حل کردن مواد آلی بسیار زیادی را دارد. این حلال در تولید موادی مانند چسب و یا رقیق کننده های رنگ بکار می رود.