سولفات مس (Copper (II) sulfate) نمکی است که آن را با نام کات کبود یا زاج کبود نیز می شناسند. این ترکیب شیمیایی چند نوع مختلف دارد که آنها در میزان آب پوشیدگی با هم متفاوتند. شکل بی آب این ترکیب، پودر سبز کم رنگ یا سفید مایل به خاکستری است. سولفات مس پنج آبه که مرسوم ترین شکل این ماده است، به سهولت در آب حل می شود. همچنین در متانول و گلیسرول و تا حدی در اتانول قابل حل است. زمانی که کریستال های آبی این ترکیب در شعله باز گرما داده می شوند بدون آب می شوند و به رنگ سفید خاکستری در می آیند.
تولید سولفات مس
سولفات مس به صورت صنعتی از طریق الکترولیز فلز مس با سولفوریک اسید غلیظ یا اکسید مس (I) با سولفوریک اسید رقیق تهیه می شود.
کاربرد سولفات مس در کشاورزی
از متداول ترین کود های موثر برای تامین میکرومغذی مس در گیاهان می توان به این کود اشاره کرد. این ترکیب کاربرد های مختلفی در زمینه کشاورزی، صنعتی، شیمی و طبی دارد. این ترکیب به عنوان ریز مغذی کشاورزی در صنعت کود و کشاورزی اهمیت دارد. سولفات مس پنج آبه به طور متداول به عنوان قارچ کش برای کنترل بیماری های باکتریایی و بیماری های قارچی محصولات، میوه ها و سبزی ها مانند رنگ گیاه، لکه برداشتن برگها، آفتها و زخم پوست سیب استفاده می شود. این ترکیب در تشکیل کلروفیل و پدیده فتوسنتز نیز دخالت دارد. همچنین این ترکیب سبب تحریک در تشکیل ویتامین A خواهد شد.
مصرف سولفات مس
سولفات مس به دو صورت خاکی و محلول پاشی مورد استفاده قرار می گیرد. مخلوط این ترکیب و آمونیوم کربنات به عنوان یک ترکیب در پرورش گل برای جلوگیری از پژمرده شدن گیاهان جوان استفاده می شود. کات کبود در کشاورزی به عنوان میکرو مغذی نقش کلیدی در فعالیت های آنزیمی، فتوسنتز، تنفس، متابولیسم کربوهیدرات ها و پروتئین ها داشته و کمبود آن به تلقیح، تولید میوه و دانه صدمه زده و باعث سرخشکیدگی درختان، افزایش حساسیت غلات به خوابیدگی و باد زدگی خوشه ها می شود.
سولفات مس یک ضد قارچ و آفت کش
سولفات مس پنج آبه به طور متداول در بخش کشاورزی به عنوان آفت کش، قارچ کش بکار می رود. به طور کلی این ترکیب برای کنترل ویروس های باکتریایی و بیماری های قارچی محصولات میوه ها و سبزی ها و محصولات زراعی مانند زنگ گیاه، لکه برداشتن برگ ها، آفت ها و زخم پوست سیب، کپک، تاول ها به صورت گسترده مورد استفاده قرار می گیرد. مخلوط این ترکیب با آلومینیوم برای معالجه بیماری های قارچی بر روی انگورها، هندوانه ها و میوه های هسته دار استفاده می‌شود. این محصول نیز به عنوان ضد جلبک برای جلوگیری از رشد جلبک ها استفاده می شود.
مزیت سولفات مس برای گیاهان
مهم ترین مزایایی که می توان برای سولفات مس در کشاورزی بر شمرد شامل موارد زیر می باشند:
- غنی سازی خاک کشاورزی
- حفاظت از گیاهان در برابر آفت هایی نظیر قارچ ها
- کمک به حفظ خواص میوه ها نظیر میزان قند، طعم و مزه آن ها
این ترکیب بر طعم و میزان قند گیاهان بوته ای اثر دارد؛ اثر این ماده بر زغال اخته، گوجه فرنگی، هندوانه، پیاز، زعفران، کاهو، چغندر، هویج، کلم، بادمجان، کرفس و اسفناج بیشتر است. هرچه میزان انباشتگی آب در میوه کمتر باشد، طعم آن شیرین تر است بنابراین اگر قصد دارید میوه هایی شیرین که آبدار نیستند را تولید کنید، نیازی نیست از این ترکیب برای غنی کردن آن ها استفاده نمایید.
تاثیرات مس
نقش متابولیکی مس در چندین سیستم آنزیمی مشخص شده است و نیز نقش مهمی در بیوسنتز و فعالیت اتیلن به عنوان هورمون رسیدگی میوه ها داراست. فرم قابل جذب مس در خاک کاتیون دو ظرفیتی آن می باشد. فرایند جذب مخصوص، قابلیت دسترسی مس را تحت تاثیر قرار داده است. این فلز در اسیدیته بالا به سختی جذب می شود که استفاده از ترکیبات سولفاته در حل این مشکل مؤثر است.
برای رفع کمبود مس می توان کودهای حاوی آن یا سولفات مس محلول در آب را به خاک اضافه یا محلول پاشی نمود. استفاده از این ترکیب در حد 600 تا 1200 گرم در 1000 لیتر آب در اوایل بهار نیز مفید است. در غلظت زیاد، مس نیز باعث مسموم شدن گیاه، ترک خوردن میوه و ایجاد رنگ سیاه در میوه می شود. بر روی برگ ها نیز نقاط نکروزه ریز با رنگ قهوه ای قابل مشاهده است.
سوالات متداول سولفات مس
1- كاربردهای سولفات مس چيست؟
اين ماده به طور گسترده در صنعت كود به عنوان قارچ كش و علف کش، جلبک كش در استخرها، به عنوان یک ضد میکروب و كشتن نرم تن ها استفاده می شود.
2- آيا سولفات مس بی ضرر است؟
پنتا هیدرات سولفات مس، رایج ترین شکل سولفات مس است كه در فرمولاسیونهای مختلف كاربرد دارد. از راه خوراکی نسبتاً سمی و از راه پوستی و استنشاقی دارای سمیت کم است. این ماده ممکن است باعث تحریک شدید چشم شود. مطالعات حیوانی نشان داده است که مصرف طولانی مدت مس از طریق غذا می تواند باعث کاهش وزن بدن و افزایش غلظت مس در کبد شود. در صورت تماس با پوست می تواند باعث خارش و تغییر رنگ پوست و زردی دائمی پوست شود.
3- سولفات مس چيست؟
اين ماده نمکی است که از تصفیه اکسید مس با اسید سولفوریک به دست می آيد. این کریستالها بزرگ و آبی روشن هستند كه حاوی پنج مولکول آب (CuSO4∙5H2O) می باشند و به عنوان ویتریول آبی نیز شناخته می شوند.
4- كاربرد سولفات مس در حيوانات چيست؟
اين ماده خاصیت ضد میکروبی دارد و در گیاهان و حیوانات به عنوان قارچ کش كاربرد دارد. در حيوانات محلول 5 تا 10 درصد آن به عنوان حمام پا برای کنترل پوسیدگی در گاوها و گوسفندان استفاده می شود.
5- آيا سولفات مس برای حيوانات خطرناک است؟
خوردن مقادیر زیاد اين ماده منجر به تهوع، آسیب به بافت ها و سلول های بدن، سميت کبد و کلیه ها مي شود. قرار گرفتن در معرض شدید اين ماده منجر به مرگ در حيوانات مي شود. سميت اين ماده بر انسان ها مشابه حيوانات است. بنابراين در هنگام استفاده از اين ماده بايستي نكات ايمني را رعايت نمود.