اگزالیک اسید (Oxalic acid) اسیدی قوی و آلی است که به طور طبیعی در بسیاری از گیاهان مانند اسفناج، زنجبیل و شکلات وجود دارد. همچنین به صورت مصنوعی در آزمایشگاه ها نیز این اسید سنتز می شود. این ماده جامدی سفید رنگ و بدون بو است که به خوبی در آب حل و با آن مخلوط می شود. در ساختار این اسید دو گروه کربوکسیلیک اسید حضور دارد و همچنین ساده ترین دی کربوکسیلیک اسید شناخته می شود.

آنیون آن با ترکیب شدن با کاتیون هایی مثل منیزیم، سدیم، آهن، کلسیم و پتاسیم، نمک با انحلال کمتر را تشکیل می دهد که با نام اگزالات شناخته می شود. قدرت اسیدی آن از اسید استیک بیشتر است و به عنوان یک کاهنده اسیدیته کاربرد دارد. همچنین به شدت جاذب آب است و با جذب آب به صورت دی هیدرات در می آید. در اتانول محلول و در کلروفرم، بنزن و اتر نامحلول است. نکته مهم اینکه این اسید در مونوکسید کربن و فرمیک اسید تخریب می شود.

تولید اگزالیک اسید

اگزالیک اسید اولین بار در سال 1745 از خاکشیر استخراج شد. بعد ها آن را از واکنش بین شکر و اسید نیتریک غلیظ تولید کردند و در سال 1824 یک دانشمند آلمانی این ماده را از واکنش سیانوژن با محلول آبی آمونیاک تولید کرد. در مجموع و به طور کلی اگزالیک اسید را می توان از واکنش اکسیداسیون کربوهیدرات ها و یا گلوکز با کمک از اسید نیتریک و یا هوا در حضور کاتالیزور وانادیم پنتا اکسید تولید کرد. روش دیگر برای تهیه این اسید شیمیایی، تهیه دی استر از طریق واکنش کربونیلاسیون الکل ها و در ادامه هیدرولیز دی استر به اگزالیک اسید است.

کاربرد اگزالیک اسید

اگزالیک اسید محصولی مناسب برای مصارف پاک کنندگی، تمیز کنندگی و سفید کنندگی است. حذف جرم و آلودگی از روی سطوح به عنوان یک خاصیت مهم و عدم آسیب به سطوح، این ماده را مورد توجه تولید کنندگان محصولات شوینده و تمیز کننده قرار می دهد. همین اهمیت و کاربرد، جهشی معنا دار در بازار خرید اگزالیک اسید ایجاد نموده است. این محصول را می توان برای حذف زنگ آهن نیز بکار برد. بیان این نکته که این ترکیب سمی است و استفاده از آن باید با احتیاط صورت پذیرد برای مصرف کنندگان ضروری می باشد.

همچنین برای از بین بردن زنگ زدگی مخزن ماشین لباسشویی نیز از اگزالیک اسید استفاده می شود. به این صورت که 200 گرم از آن را در یک برنامه شستشو با آب گرم و بدون اضافه کردن هیچ ماده شوینده ای استفاده می کنند. در این صورت علاوه بر حذف زنگ زدگی، لکه ها را نیز از سطوح داخلی پاک می کند. در برخی از صنایع از این ماده به منظور حذف کلسیم از محلول استفاده می شود. واکنش یون های کلسیم با این ماده شیمیایی سبب تشکیل جامدی نامحلول به نام اگزالات کلسیم می گردد. همچنین از دیگر کاربرد های گسترده اگزالیک اسید می توان موارد زیر را نام برد.

در صنعت رنگرزی به عنوان تثبیت کننده رنگ
در تهیه ضد یخ ها
معرف در آنالیز دستگاهی سیلس
به عنوان ضد انعقاد خون برای نمونه های خون در آزمایشگاه ها
در تولید گلوکز از نشاسته
صنعت لاستیک
در مواد شیمیایی حساس به نور
عامل آبکاری و اصلاح سطح و پوشش
فعال کننده سطح
حلال در برخی واکنش های شیمیایی
در لوازم عکاسی، فیلم و مواد شیمیایی مربوط به عکس

اهمیت اگزالیک اسید در پرورش زنبور و تولید عسل

کنه های موجود در کندو های عسل که از آنها با نام کنه واروا یاد می شود عامل کاهش کیفیت عسل تولید شده است. همچنین افزایش آنها در کندو باعث از بین رفتن زنبورها می شود. اثرات چشمگیر اگزالیک اسید در از بین بردن کنه های واروا، زنبورداران را به یکی از مشتریان ویژه در خرید این محصول بدل کرده است. البته اسید هایی مانند سیتریک اسید، فرمیک اسید، اسید استیک و لاکتیک اسید نیز می توانند در مبارزه با این موجودات تاثیر مثبتی داشته باشند. در کشورهای اروپایی که سابقه زیادی در برخورد با این کنه ها دارند، استفاده از این مواد شیمیایی امری رایج است.

نکات ایمنی در مورد اگزالیک اسید

پیش از شروع کار با اگزالیک اسید در محیط های صنعتی و آزمایشگاهی لازم است برگه اطلاعات ایمنی آن به دقت مطالعه شود تا در صورت بروز هر پیشامدی آمادگی لازم ایجاد شود. این اسید در حالت خالص قابل اشتعال است و در محیط گرم یا نزدیک حرارت، آتش می گیرد. این محصول در دسته ترکیبات خورنده قرار دارد. در صورت تماس با پوست، چشم و یا بلعیدن آن امکان تحریک پوست، چشم و مسمومیت وجود دارد. مصرف زیاد مواد غذایی حاوی اگزالیک اسید منجر به ایجاد سنگ کلیه می شود.

آنالیز اگزالیک اسید

Click to enlarge