کاربرد زاج سفید در زندگی کنونی بسیار اهمیت دارد. زاج سفید از دوران باستان به دلیل خاصیتهای طبی آن شناخته شد اما از دهه 2000 و گرایش به مصرف مواد سازگار با محیط زیست و بی خطر مورد توجه صنعت آرایشی و بهداشتی قرار گرفت. علاوه بر این زاج سفید در داروسازی و پزشکی، هنر و به ویژه برای رنگرزی و نقاشی، دباغی و منسوجات كاربرد دارد. در این محتوا تلاش كرده ایم تا به معرفی زاج سفید، ویژگیها و خواص وکاربرد زاج سفید بپردازیم.
در این مطلب موضوعات زیر را مطالعه خواهید کرد:
زاج سفید چیست؟
سنگ زاج یکی از شناخته شده ترین محصولات طبیعی در زمینه لوازم آرایشی و مراقبت از بدن است اما این ماده در تصفیه آب آشامیدنی، در صنایع غذایی به عنوان افزودنی و در ترکیب بیکینگ پودر، در منسوجات به عنوان ماده رنگرزی پارچه، در زمینه مصالح ساختمانی و تزئینی در ساخت روکشها و رنگهای اکولوژیکی و به عنوان قابض (سفت کننده بافتها و کنترل ترشحات) و هموستاتیک (قطع کننده خونریزی) در پزشکی نیز کاربرد دارد. زاج سفید به گروهی از نمکهای دوگانه هیدراته، که معمولاً از سولفات آلومینیوم، آب هیدراتاسیون و سولفات عنصر دیگر تشکیل شده است، اشاره دارد. نمکهای دوگانه هیدراته از هیدراتاسیون سولفات یک کاتیون تک بار مانند (K+) و سولفات تعدادی کاتیون سه باردار مانند (Al3+) تشکیل شده است.
زاج سفید کریستال سفید رنگی است كه از مناطق گرم خاصی از جهان مانند سوریه، مصر و مناطق دیگر كه دارای معادن آلونیت است، استخراج می شود. زاج سفید زمانی که مستقیماً از معادن آلونیت استخراج می شود به شکل طبیعی است، اما به صورت مصنوعی نیز تولید می شود. این دو ماده از نظر ظاهری شبيه به هم هستند، اما ترکیب آنها یکسان نیست. فرآیند شیمیایی تهیه مصنوعی آن شامل جایگزینی پتاسیم موجود در سنگ آلوم با آمونیوم است. برای تشخیص آنها، سنگ زاج طبیعی را با نام “زاج پتاسیم” و سنگ زاج مصنوعی را با نام “آمونیوم آلوم” می شناسند. زاج پتاسیم دارای فرمول (KAl(SO4)212H2O) و فرمول آلوم آمونیوم(N4Al(SO4)212H2O) می‌باشد.
ویژگیها و خواص زاج سفید
زاج سفید کریستال دانه ای شفاف است كه طعم شیرین و گس دارد. این ماده خواص ضد باکتریایی و ضد انعقادی دارد و رسوب دهنده پروتئین است. زاج سفید در آب داغ محلول است. زمانی که زاج سفید در آب حل می شود، خواص شیمیایی ذاتی اجزای خودش را نشان می دهد. وزن مولکولی آن 458.28 گرم در هر مولکول است. این ماده را می توان به راحتی از محلولهای آبی ته نشین داد، در این حالت بلورهای هشت وجهی بزرگی را تشکیل می دهد. زاج پتاسیم به صورت پودر سفید برای مواد ترشی یا ادویه های آشپزی به بازار عرضه می شود. البته به صورت کریستالهای مکعبی شکل نیز وجود دارد كه انکسار نور قوی دارد.
کاربرد زاج سفید در صنعت آرایشی و بهداشتی
زاج سفید در لوازم آرایشی به دلیل خاصیت ضد تعریق کاربرد دارد، این ماده با بستن منافذ پوست، بوی بدن را مهار می کند. همچنین در تركیب مواد اصلاح صورت نیز مصرف می شود تا پس از اصلاح صورت، پوست را مرطوب نگه دارد و از خونریزی ناشی از بریدگیهای جزئی پوست جلوگیری کند. این ماده علاوه بر محصولات ضد تعریق، دئودورانت و محصولات مراقبت پس از اصلاح، در کرمهای ضد آکنه و لک، سفت کننده ناخن و کرمهای مراقبت پوست قبل از برنزه شدن استفاده می شود.
کاربرد زاج سفید در صنعت رنگرزی
كاربرد زاج سفید در صنعت رنگرزی قدمت طولانی دارد و در حال حاضر بیشترین کاربرد آلوم یا نمک آلومینیوم در رنگرزی و چاپ روی پارچه ها است. زاج سفید در رنگرزی با خاصیت باز کردن منافذ، رنگها را در مواد منسوجات تثبیت می کند. هنگامی که این ماده در مقدار زیادی آبی که دارای pH خنثی یا کمی قلیایی است، حل می شود، ماده ای رنگی به نام هیدروکسید آلومینیوم را تولید می کند. این ماده با نامحلول کردن رنگ در آب به چسبیدن رنگها به الیاف پارچه کمک می کند. به این معنا كه به عنوان ماده چسبنده در رنگرزی مصرف می شود و با ساختار مولکولی رنگ و پارچه ترکیب می شود. در نتیجه زمانی که پارچه خیس می شود، رنگ حل نشود.
کاربرد زاج سفید در پزشکی
كاربرد زاج سفید در پزشکی در مراقبتهای زخم بعد از عمل جراحی است. این ماده به صورت موضعی روی بریدگیهای جزئی برای درمان زخم بعد از عمل جراحی استفاده می شود. همچنین در کنترل خونریزی جزئی در هر ناحیه از بدن نیز مفید است. این ماده خطر خونریزی را کاهش می دهد و روند بهبودی را تسریع می بخشد. همچنين به دلیل خاصیت قابض و هموستاتیکی، میزان ورمی که ایجاد می شود را نیز کاهش می دهد. همچنین زاج سفید در پزشکی، در ترکیبات دهانشویه، قطره گوش و آفت دهان نیز مصرف می شود. این ماده از رشد میکروبها در دهان جلوگیری می کند.
کاربرد زاج سفید در تصفیه آب
شفاف سازی آب و حذف هر چه بیشتر ذرات یکی از اولین اقداماتی است که تامین کنندگان آب شهری برای آماده سازی آب برای توزیع انجام می دهند. كاربرد زاج سفید به عنوان یک لخته ساز، در طول فرآیند تصفیه به آب اضافه می شود. آب خام اغلب حاوی ذرات میکروسکوپی معلق است و فیلتر آنها بسیار دشوار است. كاربرد زاج سفید در تصفیه آب این است که ذرات را کنار هم جمع و ته نشین می کند. بنابراین ذرات با فیلتراسیون راحت تر از آب خارج می شوند. همچنین گاهی اوقات از زاج سفید در استخرها برای کاهش تیرگی آب نیز استفاده می کنند.
سوالات متداول کاربردهای زاج سفید
1- آیا كاربرد زاج سفید در دئودورانت بی خطر است؟
زاج سفید مصنوعی در دئودورانتها به دلیل ویژگیهای شیمیایی مورد انتقاد قرارگرفت. در حال حاضر، هیچ ارتباط مستقیمی بین نمکهای آلومینیوم و سرطان مشاهده نشده است، اما کمیته تخصصی ANSM (آژانس ملی ایمنی داروها) توصیه می کند که تولیدکنندگان مقدار آلومینیوم را به 0.6 درصد در محصولات آرایشی و بهداشتی محدود کنند.
2- آیا استفاده از پودر زاج سفید در آشپزی ایمن است؟
پودر زاج سفید به بیکینگ پودر به عنوان عامل ترشی و اسیدی اضافه می شود. به عنوان یک نگهدارنده در صنعت نانوایی در تهیه نان نیز کاربرد دارد. مقدار دوز بالای این ماده برای انسان کشنده است. در مقدار مجاز، ایمن است.
3- تاریخ مصرف زاج سفید چقدر است؟
زمانی که زاج سفید در ظروف درب دار و محکم به درستی نگهداری شود، اغلب بین دو تا سه سال کیفیت خودش را حفظ می کند.
4- زاج پتاسیم را در طبیعت در کجا می توان یافت؟
زاج پتاسیم را می توان در طبیعت به صورت لایه بر روی شیل آلوم و در مناطق آتشفشانی بر روی تراکیت و گدازه به فرم آلوم توده ای یافت.
5- كاربرد زاج سفید در دباغی چیست؟
از زاج پتاسیم در دباغی پوست برای ساخت چرم استفاده می شود. این ماده موهای پوست حیوانات را از بین می برد و پوست را انعطاف پذیرتر می کند.
