هیدروکسید آلومینیوم در داروسازی

هیدروکسید آلومینیوم با نام‌های اسید آلومینیوم، آلومینا هیدراته، تری هیدرات اکسید آلومینیوم و یا هیدروکسید آلومینیوم (III) نیز نام‌گذاری شده است. این ماده نوعی آلومینیوم است که در فرمولاسیون برخی از داروها مصرف می‌شود. هیدروکسید آلومینیوم در داروسازی بیشتر به‌عنوان آنتی‌اسید معده کاربرد دارد؛ اما داروهای دیگری نیز از آن ساخته می‌شود. در این محتوا تلاش کردیم تا به معرفی هیدروکسید آلومینیوم، کاربرد هیدروکسید آلومینیوم در داروسازی، علت استفاده و اهمیت آن در داروسازی، مزایا و معایب هیدروکسید آلومینیوم در داروسازی و نوع دارو تولید شده از این ماده بپردازیم.

هیدروکسید آلومینیوم چیست؟

هیدروکسید آلومینیوم ترکیب شیمیایی با فرمول مولکولی Al (OH) 3.است که به طور طبیعی در مواد معدنی مختلف وجود دارد. این ماده یکی از ترکیبات آلومینیوم از گروه شیمیایی هیدروکسیدها است. این ماده آمفوتریک است و دارای خواص اسیدی و قلیایی است، اما pH آن در نهایت قلیایی است. در واقع این ماده در شرایط شدید اسیدی Al(OH)2+ و در شرایط شدیداً بازی Al(OH)4- تشکیل می‌دهد. هیدروکسید آلومینیوم با منشأ مصنوعی یا معدنی اغلب به شکل پودر بی‌شکل جامد یا سفید متبلور ظاهر می‌شود. این ماده را می‌توان در فرمولاسیون مراقبت‌های بهداشتی و آرایشی و در داروسازی استفاده کرد.

هیدروکسید آلومینیوم با اسیدها واکنش می‌دهد و محلول‌های نمک آلومینیوم را تولید می‌کند. این ماده در آب محلول نیست و ماده‌ای بی بو و غیر قابل‌اشتعال است. همچنین دارای چگالی ۲.۴۲ گرم بر سانتی‌متر مکعب و نقطه ذوب هیدروکسید آلومینیوم ۳۰۰ درجه سانتی‌گراد است. این ماده با حل‌کردن بوکسیت در محلول هیدروکسید سدیم در محدوده دمایی بالا تا ۲۷۱ درجه سانتیگراد تولید می‌شود. در این فرایند ضایعات حذف شده و محلول آلومینات سدیم رسوب داده می‌شود. رسوب نهایی به‌دست‌آمده، هیدروکسید آلومینیوم است. فرایندی که در آن هیدروکسید آلومینیوم از اکسید آلومینیوم به دست می‌آید، به‌عنوان کلسیناسیون شناخته می‌شود.

کاربرد هیدروکسید آلومینیوم در داروسازی

هیدروکسید آلومینیوم در داروسازی در داروهای مرتبط با گوارش، ایمونولوژی و نفرولوژی استفاده می‌شود. هیدروکسید آلومینیوم ماده اصلی داروی ضد اسید معده است. این ماده برای درمان نفخ معده، سوزش سر دل و مری، زخم معده و دوازدهه استفاده می‌شود. این ماده اغلب با کربنات منیزیم یا هیدروکسید منیزیم همراه است. ترکیب این ماده با هیدروکسید منیزیم باعث مهار طولانی‌مدت اسید معده می‌شود. هیدروکسید آلومینیوم در حذف فسفات از پلاسمای خون بسیار مؤثر است، لذا این ماده به‌عنوان کاهنده فسفات برای بیماران دیالیزی استفاده می‌شود. بااین‌حال استفاده طولانی‌مدت از هیدروکسید آلومینیوم اثرات منفی بر متابولیسم استخوان و شیمی مغز دارد.

به همین دلیل است که در صورت بالابودن سطح فسفات خون فقط برای مدت کوتاهی می‌توان از آن استفاده کرد. هیدروکسید آلومینیوم در ایمونولوژی به‌عنوان ماده کمکی عمل می‌کند و اثربخشی واکسن‌ها را افزایش می‌دهد. این ماده از رسوب مواد واکسن جلوگیری می‌کند و مانع اتصال مواد واکسن به دیواره آمپول می‌شود. همچنین این ماده در ترکیب واکسن‌ها، مدت نگهداری آنها را طولانی می‌کند و منجر به افزایش اثر دفاعی ایمنی در محل تزریق می‌شود. همچنین هیدروکسید آلومینیوم به‌صورت موضعی برای زخم‌ها، سوختگی‌های جزئی و تحریکات پوستی ناشی از اصطکاک و مالش کاربرد دارد. این ماده برای درمان موکوزیت دهانی ناشی از شیمی‌درمانی به شکل دهان‌شویه نیز مصرف می‌شود.

چرا از هیدروکسید آلومینیوم در داروسازی استفاده می کنیم؟

از نظر فارماکولوژیکی این ترکیب با نام‌های Alu-Cap یا Aludrox شناخته می‌شود و به‌عنوان داروی آنتی‌اسید کاربرد دارد. این دارو به اسید اضافی معده متصل می‌شود، بنابراین اسیدیته معده را کاهش می‌دهد. کاهش اسیدیته معده به تسکین علائم زخم، سوزش سر دل یا سوءهاضمه کمک می‌کند. از عوارض این دارو ایجاد یبوست است، بنابراین اغلب در ترکیبات ضد اسیدها، کربنات منیزیم اضافه می‌شود تا این عوارض را جبران کند. کاربردهای موضعی این ماده در انواع کرم‌های پوست هیچ‌گونه اثر نامطلوبی را نشان نمی‌دهد، چون که هیدروکسید آلومینیوم از طریق اپیدرم جذب بدن نمی‌شود.

همچنین هیدروکسید آلومینیوم به‌عنوان یک عامل تعلیق‌کننده در ساخت داروهای مایع یا سوسپانسیون کاربرد دارد. این ماده کمک می‌کند تا ذرات به طور یکنواخت در محلول پراکنده شوند، لذا تعیین دوز دقیق و تجویز به‌راحتی انجام می‌گیرد. هیدروکسید آلومینیوم در داروسازی علاوه بر استفاده مستقیم در فرآورده‌های دارویی، به‌عنوان یک ماده کمکی در تولید قرص و کپسول نیز استفاده می‌شود. این ماده به‌عنوان یک ماده کمکی عمل می‌نماید و به شکل‌دهی و انسجام قرص‌ها کمک می‌کند.

دلیل اهمیت هیدروکسید آلومینیوم در داروسازی

اهمیت هیدروکسید آلومینیوم در داروسازی به این دلیل است که این ماده را می‌توان به‌عنوان یک عنصر در ترکیبات دیگر مصرف کرد. به‌عنوان‌مثال در ترکیبات ضد اسیدی با دیگر داروها ترکیب می‌شود تا عوارض جانبی آنها را کاهش دهد. هیدروکسید آلومینیوم در آب کم محلول است. این بدان معناست که فقط در مقادیر کم در آب حل می‌شود؛ بنابراین این ماده سوسپانسیون کلوئیدی یا محلول شیری را تشکیل می‌دهد. در واقع حلالیت کم هیدروکسید آلومینیوم یک ویژگی مهم برای استفاده از آن به‌عنوان یک آنتی‌اسید است، زیرا می‌تواند اسید معده را بدون حل‌شدن کامل و ایجاد اثرات ناخواسته خنثی کند.

همچنین هیدروکسید آلومینیوم نسبتاً برای بدن ایمن است. این ماده را برخلاف نمک‌های آلومینیوم که به اندام‌ها نفوذ می‌کنند، از نظر شیمیایی بی‌اثر در نظر می‌گیریم. در هنگام مصرف موضعی، هیچ واکنشی در پوست ایجاد نمی‌کند. از سوی دیگر این ماده ارزان و در دسترس است. هیدروکسید آلومینیوم علاوه بر استفاده به‌عنوان یک آنتی‌اسید، در فرمولاسیون دارویی، به‌ویژه قرص‌ها و سوسپانسیون‌ها، برای بهبود پایداری و فراهمی زیستی برخی داروها استفاده می‌شود. این ماده قابلیت جذب رطوبت از هوا را دارد و در داروهایی نیاز به حذف رطوبت دارند، مصرف می‌شود.

مزایا و معایب هیدروکسید آلومینیوم در داروسازی

هیدروکسید آلومینیوم به کاهش تعداد واکسیناسیون‌ها کمک می‌کند؛ زیرا اثربخشی واکسیناسیون منفرد را افزایش می‌دهد. بااین‌وجود این ماده می‌تواند عوارض جانبی مضری در واکسن‌ها ایجاد کند. این عوارض نوعی التهاب بافت هم‌بند عضلانی است که می فاسئیت ماکروفاژیک نیز نام دارد. می فاسئیت ماکروفاژیک در نزدیکی محل واکسیناسیون رخ می‌دهد. آلومینیوم در حالت ثابت در بدن وجود دارد، بنابراین بدن افزایش گذرای جذب آلومینیوم ناشی از استفاده به‌عنوان ضد اسید را در ادرار دفع می‌کند. بااین‌وجود، نقطه متعادل و حالت پایدار آلومینیوم در بدن ممکن است با افزایش مصرف طولانی‌مدت آن افزایش یابد، بنابراین درمان با هیدروکسید آلومینیوم نبایستی به‌عنوان یک راه‌حل طولانی‌مدت برای بیماران مبتلا به سوءهاضمه اسیدی در نظر گرفته شود.

علاوه بر این، بیماران مبتلا به بیماری مزمن کلیه نمی‌توانند آلومینیوم افزایش‌یافته در بدن را دفع کنند؛ بنابراین قبل از مصرف این دارو بایستی به این موارد توجه کرد. به دلیل توانایی هیدروکسید آلومینیوم در اتصال به فسفات، این دارو در بیماران مبتلا به اسهال شدید نبایستی تجویز شود، زیرا هیپوفسفاتمی را تشدید می‌کند. این ماده می‌تواند با سایر اجزای موجود در داروها و مکمل‌ها تداخل داشته باشد و بر نحوه جذب و آزادشدن آنها در بدن تأثیر بگذارد. به‌عنوان‌مثال تجویز هیدروکسید آلومینیوم قبل از استفاده از فلوروکینولون مانند سیپروفلوکساسین، منجر به کاهش فراهمی زیستی ضدمیکروبی در این دارو می‌شود و اثربخشی آنها را کاهش می‌دهد. برای این منظور هیدروکسید آلومینیوم بایستی حداقل دو ساعت قبل از مصرف این دارو میل شود.

هیدروکسید آلومینیوم در چه داروهایی کاربرد دارد؟

هیدروکسید آلومینیوم به طور گسترده در داروهای مختلف بدون نسخه مصرف می‌شود. این داروها معمولاً به شکل پودر، سوسپانسیون یا ژل و حالت خمیری هستند. این داروها شامل برخی از آنتی‌اسیدها، آسپرین بافر، دوش واژینال، دهان‌شویه و خمیردندان، کرم‌های سوختگی، داروهای ضداسهال و هموروئیدی هستند. همچنین ترکیبات آلومینیوم به‌عنوان ماده کمکی در واکسن‌ها اضافه می‌شود.

سوالات متداول هیدروکسید آلومینیوم در داروسازی

 ۱- چرا هیدروکسید آلومینیوم در کپسول‌های آتش‌نشانی استفاده می‌شود؟

این ماده ارزان‌قیمت است و خواص ضدحریق خوبی دارد. این ماده در حدود ۱۸۰ درجه سانتیگراد (۳۵۶ درجه فارنهایت) تجزیه می‌شود و مقدار قابل‌توجهی گرما در این فرایند جذب می‌کند و بخار آب ایجاد می‌شود.

 ۲- عوارض طولانی‌مدت مصرف تری هیدرات اکسید آلومینیوم چیست؟

عوارض طولانی‌مدت مصرف هیدروکسید آلومینیوم شامل یبوست، کاهش اشتها، کاهش وزن، گیجی، تغییرات خلقی، یا دفع کمتر از حد معمول یا اصلاً ادرار، درد شدید معده، ضعف عضلانی، خستگی و خواب‌آلودگی شدید است.

 ۳- سایر کاربردهای تری هیدرات اکسید آلومینیوم چیست؟

کاربرد اصلی این ماده در ساخت شیشه، تهیه پارچه‌های ضد آب، استفاده در افزودنی شیشه برای افزایش مقاومت در برابر شوک حرارتی، به‌عنوان پرکننده در لوازم آرایشی و بهداشتی و در ساخت ژل و به‌عنوان یک بازدارنده شعله در ساخت پلاستیک است.

 ۴- تری هیدرات اکسید آلومینیوم چگونه سوزش معده را درمان می‌کند؟

هیدروکسید آلومینیوم همراه با اسید آلژینیک، آلژینات سدیم و بی‌کربنات سدیم یک ژل چسبناک در قسمت بالای محتویات معده به‌صورت شناور تشکیل می‌دهد، در نتیجه باعث کاهش رفلکس مایع اسید معده به مری می‌شود.

 ۵- چرا تری هیدرات اکسید آلومینیوم به‌عنوان بازدارنده شعله استفاده می‌شود؟

این ماده به دلیل مزایای ضد دود، غیرسمی، غیرفرار و قیمت پایین، نقش مهمی در بازدارنده‌های شعله دارد.