فرمالدهید یک ماده طبیعی است كه به عنوان یک معرف ضروری در تولید بسیاری از مواد شیمیایی به كار می رود. کاربرد فرمالدهید در انواع صنایع وجود دارد. اين ماده معمولا به شکل مایع است که در این حالت فرمالین نام دارد. در اين مقاله تلاش کردیم تا به معرفی فرمالدهيد، خواص و ويژگيها و كاربردهای مهم آن و تاثیر فرمالدئید بر سلامتی بپردازیم.
در این مطلب موضوعات زیر را مطالعه خواهید کرد:
فرمالدهيد چيست؟
فرمالدئید یا فرمالدهید ماده شیمیایی است که در بسیاری از محصولات خانگی به طور گسترده استفاده می شود. اين ماده یکی از رایج ترین آلاینده های هوای داخل خانه است و آن را می توان در صدها مواد خانگی يافت. فرمالدئید (CH2O) کوچکترین مولکول در خانواده آلدئیدها می باشد. همچنین به عنوان متیل آلدهید و متانول نیز شناخته می شود. اين ماده به طور طبیعی در احتراق ناقص با کربن (آتش سوزی در جنگلها، موتورهای حرارتی، دود تنباکو) وجود دارد. همچنين در تابش نور خورشید در مواد هیومیک موجود در آب، اکسیداسیون فتوشیمیایی ترکیبات آلی فرار (VOCs) با منشاء طبیعی (متان، ایزوپرن و غیره) در تروپوسفر، تجزیه بقایای گیاهی در خاک، در غلظتهای کم توسط اکثر موجودات زنده توليد می شود.
خواص و ويژگيهای فرمالدهيد
فرمالدئید (CH2O) گازی بی رنگ با بوی مشخص تند و خفه کننده است. اين ماده در دمای اتاق، یک گاز قابل اشتعال است. نقطه جوش آن 19- درجه سانتیگراد و نقطه ذوب آن 92- درجه سانتیگراد و چگالی آن 815 کیلوگرم بر متر مکعب است. اين ماده به صورت محلولهای آبی فرمالین ذخیره می شود که عمدتاً از هیدرات CH2(OH)2 تشکیل شده است. اين ماده در دمای حدود 150 درجه سانتیگراد پایدار است، وقتی به مایع تبدیل شود، پلیمریزه می شود.
كاربردهای فرمالدهيد
فرمالدئید کاربردهای زيادی در صنايع کشاورزی، صنایع چوب، ساخت و ساز، صنایع غذایی و دارویی دارد. در ادامه به بررسی پنج کاربرد مهم و رایج فرمالدهید می پردازیم.
کاربرد فرمالدهید در صنعت ساختمان
اکثر فرمالدئیدهای تولیدی با مواد دیگر ترکیب می شوند تا رزینها یا چسبهای مبتنی بر فرمالدئید تولید شوند. رزینهای مبتنی بر فرمالدئید (رزینهای اوره فرمالدئید (UF)) مواد چسبنده عالی هستند. اين مواد نقش مهمی در بسیاری از کاربردهای ساختمانی و مبلمان از جمله تولید تخته خرده چوب و پانلهای چوبی، روکش، پانل، عایق کاری و سیستمهای کف سازی، رنگ و لاک دارد. کاربرد دیگر فرمالدئید در صنعت ساختمان به عنوان یک واسطه برای تولید مواد شیمیایی دیگر است که بسیاری از آنها نقش مهمی در تولید پوششها و پلاستیکهایی مانند پلی یورتانها دارند.
کاربرد فرمالدهید در صنايع کشاورزی
كاربرد فرمالدهيد برای ایمنی و ثبات اقتصادی در بخشهای غذایی و کشاورزی ضروری است. فرمالدهید در پرورش دام، آبزيان و پرندگان در برابر بیماریهایی که قادر به ایجاد خسارات اقتصادی فاجعه بار هستند، كاربرد دارد. تولیدکنندگان مرغ در طول انکوباسیون به فرمالدئید برای محافظت از تخمهای جوجه آور در برابر باکتریها متکی هستند. باکتریهایی مانند سالمونلا می توانند باعث کیفیت، رشد و عملکرد ضعیف جوجه‌ها شوند و میلیونها تومان برای کشاورزان هزینه داشته باشند. اين ماده به طور موثر باکتریها را از بین می برد امّا برای جوجه ها به اندازه کافی ایمن است.
همچنين كاربرد فرمالدهيد برای ضد عفونی كردن خوراک دام و غذای پرندگان نيز به صورت گسترده مصرف می شود. كاربرد فرمالدهيد در صنعت پرورش آبزیان برای کنترل قارچهای باله ماهی نظير گربه ماهی، قزل آلای رنگین کمان، تیلاپیا می باشد. فرمالدهيد برای درمان عفونتهای خارجی آبزیان که می تواند فوق العاده کشنده باشند، به صورت افزودنی به آب اضافه می شود.
کاربرد فرمالدهید در صنعت خودروسازی
دیگر کاربرد فرمالدهید در صنعت خودروسازی است که از آن در فناوریهای مبتنی بر ساخت قطعات داخلی و زیر کاپوت استفاده می شود. اين ماده با کاهش وزن خودرو، کارایی سوخت را بالا می برد. همچنین كاربرد فرمالدهيد در تولید پرایمرهای بیرونی بسیار بادوام، رنگهای پوششی شفاف، چسبهای تایر، لنتهای ترمز و اجزای سیستم سوخت نيز استفاده می شود.
کاربرد فرمالدهید در صنعت هوافضا
مواد شیمیایی و پلیمرهای مشتق شده از فرمالدئید به دلیل مقاومت در برابر شعله، حفاظت حرارتی و مقاومت در برابر ضربه، در صنعت هوافضا استفاده می شود. از پلی یورتانها برای ساخت فومهای پلی یورتان استفاده می شود که راحتی در صندلی های هواپیما را فراهم می کند. کف کابین هواپيما با رزینهای از فنول ساخته می شود که مقاومت بالایی در برابر ضربه دارد.
کاربرد فرمالدهید در صنایع دارویی و بهداشتی
كاربرد فرمالدهيد و مشتقات آن برای ساخت وسايل نجات دهنده پزشكی به عنوان مثال ضربان ساز، دریچه های مصنوعی قلب و پروتزها استفاده می شود. كاربرد فرمالدهيد به عنوان یک ماده نگهدارنده در آزمایشگاههای پزشکی، استریل کننده، در داروهای ضد عفونت و در کپسولهای ژل برای افزایش حداکثر جذب، مصرف می شود. در ساخت واکسنهای ویروسی و باکتریایی خاص به عنوان مثال در واکسنهای آنفولانزا، فلج اطفال، وبا، هپاتیت A، دیفتری، کزاز از فرمالدئید برای غیرفعال کردن ویروسها و سم زدایی سموم باکتریایی استفاده می شود. همچنين اين ماده به عنوان نگهدارنده در محصولات مراقبت شخصی مانند صابونها و مواد شوینده استفاده می شود، زیرا باکتریها را از بین می برد.
تاثیر فرمالدئید بر سلامتی
فرمالدئید به عنوان یک ماده سرطان زا طبقه بندی می شود. فرمالدئید از طریق استنشاق (R23)، در تماس با پوست (R24) یا در صورت بلعیده (R25) بسیار سمی است و می تواند باعث سوختگی (R34) شود. این گاز با محدودیتهای انفجاری بین 7 تا 73 درصد حجم، قابل اشتعال و انفجار است و می تواند مخلوطهای انفجاری ایجاد کند یا پتانسیل انفجار سایر مخلوطها را افزایش دهد.
سوالات متداول پنج کاربرد فرمالدهید
1- نامهای ديگر فرمالدهيد چيست؟
نام سیستماتیک IUPAC اين ماده متانال است. نامهای دیگر آن متیل آلدهید، متیلن گلیکول (دیول در محلول آبی)، متیلن اکسید فرمالین (محلول آبی)، فرمولين، کربونیل هیدرید، متانون و اکسی متان است.
2- كاربردهای فرمالدئيد چيست؟
فرمالدئيد كاربردهای بسيار متنوعی در صنايع گوناگون دارد. اين ماده در صنعت مواد غذایی تا لوازم آرایشی، در صنعت پزشكی تا نگهداری بلند مدت جسد، در مایع ظرفشویی تا نرم کننده های پارچه، تولید کود تا کاغذ كاربرد دارد.
3- آيا فرمالدئيد برای بدن مضر است؟
فرمالدئید سم سیستمیک بسیار سمی است که از طریق استنشاق به خوبی جذب بدن می شود. بخارات آن دستگاه تنفسی و پوست را تحريک می كند. در اين صورت ممکن است باعث سرگیجه یا خفگی شود. تماس با محلول فرمالدئید باعث سوختگی شدید چشم و پوست می شود.
4- فرمالدئید در منازل بیشتر در چه چیزی یافت می شود؟
فرمالدهید در محصولات چوبی فشرده، كابينت، عایق فوم، کاغذ دیواری و رنگ، پارچه های مصنوعی، فرش، لوازم آرایشی و بهداشتی، مراقبتهای شخصی نظير صابون در منازل يافت می شود. غلظت فرمالدئید در با تغيير فصل، در روز و روز به شب متغیر است.
5- مقدار ايمن فرمالدئید چقدر است؟
مقدار ايمن قرار گرفتن در معرض فرمالدئید مبتنی بر شواهد 0.1 ppm (100ppb) می باشد. اين ماده با غلظت 20 ppm مسمومیت حاد را ایجاد می کند.
