گياه ریحان به عنوان ملکه گیاهان و داروی مادر طبیعت شناخته می شود. بر همین اساس است که اسانس ریحان كاربرد وسیعی در آشپزی، طب سنتی، محصولات آرایشی و بهداشتی دارد. در این محتوا تلاش کردیم تا علاوه بر معرفی اسانس ریحان، نحوه تولید، خواص و ویژگیهای آن، به كاربردهای اسانس ریحان نیز بپردازیم.
در این مطلب موضوعات زیر را مطالعه خواهید کرد:
اسانس ریحان چیست؟
اسانس ریحان به عنوان یک ضد التهاب طبیعی، ضد ویروس، آنتی بیوتیک و مدر، قرنهاست که در طب سنتی آسیایی مورد استفاده قرار می گیرد. امروزه این اسانس برای استفاده در اسپاسم معده، احتباس مایعات، احتقان کبد، رایحه درمانی، سرماخوردگی و آنفولانزا، زگیل و حتی عفونت کرم روده، در سیستم تنفسی برای کمک به کاهش و باز کردن احتقان سینوسی، سرفه های اسپاستیک و سردرد تنشی كاربرد دارویی دارد. همچنین اين روغن در طب هومیوپاتی در دردهای قاعدگی، نفخ و اختلالات گوارشی، حالت تهوع و درد روده مصرف می شود.
اسانس ریحان یکی از شناخته شده ترین و پرمصرف ترین گیاهان دارویی در جهان است. انواع مختلفی از ریحان وجود دارد اما اسانس ریحان از گیاه Ocimum Basilicum L گرفته می شود، این گیاه عضوی از خانواده نعناع است. اسانس ریحان دارای بوی طبیعی شیرین، گرم، تند و در عین حال علفی و بسیار غلیظ و قوی است. بوی آن مطبوع و نشاط آور و یادآور بوی شیرین بیان می باشد. این روغن را می توان هم به صورت داخلی و هم به صورت موضعی استفاده کرد.
نحوه تولید اسانس ریحان
تقطیر با بخار آب یکی از رایج ترین اشکال استخراج اسانس ریحان است که از این روش برای تبخیر ترکیبات فرار موجود در گیاه ریحان استفاده می شود. اسانس حاصل از آن 100٪ خالص است. با این روش عطر، طراوت و فواید آن حفظ می شود. ترکیبات موجود در روغن ریحان از برگها، ساقه ها و گلهای ریحان با بخار تقطیری که بدست می آید، حاوی سطوح بالایی از آنتی اکسیدانها و سایر مواد شیمیایی مفید گیاهی هستند. صد گرم ریحان تقریباً 0.2 تا 0.4 میلی لیتر روغن تولید می کند. بهترین زمان سال برای تهیه روغن ریحان در تابستان است که در این فصل ریحان تازه و معطر است.
خواص و ویژگیهای اسانس ریحان
ویژگی معطر هر نوع ریحان با ژنوتیپ دقیق گیاه و ترکیبات شیمیایی اصلی آن تعیین می شود. حتی ترکیب شیمیایی روغن با توجه به فصل تغییر می کند. در گیاه ریحان انواع تركیبات شیمیایی نظیر لینالول، اوژنول، سینئول، اسلیوسترن، اوسیمن، متیل چاویکول، کافور، بورنئون، استراگول و لینالول وجود دارد. این اسانس به خوبی با اسانس ترنج، اکالیپتوس، رزماری، میخک، لیمو، چوب سدر، مرزنجوش، شمعدانی، لیموترش، رازیانه و زوفا ترکیب می شود. در بیماران مبتلا به آلرژی یا حساسیت مفرط كه مشکلات مرتبط با سرطان وابسته به هورمون، سیستم ایمنی ضعیف، سیستم عصبی شکننده یا مبتلا به بیماریهای دژنراتیو دارند، این روغن باید با احتیاط مصرف شود.
کاربردهای اسانس ریحان
اسانس ریحان کاربردهای متعددی دارد که اغلب در زمینه درمانی و تسکینی و نیز در صنعت آرایشی و بهداشتی است. یکی از کاربردهای آن برای تسکین عضلات مفید است؛ زیرا که این روغن دارای خواص خنک کنندگی طبیعی است که به تسکین درد عضلات کمک می کند. این روغن در بسیاری از محصولات آرایشی و بهداشتی از جمله کرمهای دست و صورت، لوسیونها، کرمهای پاک کننده آکنه، شامپوها و صابونها استفاده می شود. همانند سایر روغنهای ضروری از جمله روغن سیترونلا و روغن آویشن، روغنهای فرار موجود در ریحان می توانند پشه ها را دفع کند و مانع نیش حشرات می شود.
بررسی اثر ضد میکروبی اسانس ریحان
اسانس ریحان فعالیت ضد میکروبی قابل توجهی در برابر طیف وسیعی از باکتریها، مخمرها و کپکهای منتقله از غذا (بیماریهایی که از خوردن و آشامیدن غذا یا نوشیدنی آلوده ناشی می شوند) نشان می دهد. طبق تحقیقات دانشمندان، روغن ریحان در برابر یک پاتوژن معمولی که به عنوان E. coli شناخته می‌شود، موثر است. زمانی که این اسانس در آب برای شستشوی محصولات تازه مورد استفاده قرار می گیرد، به دلیل تركیبات ضد میكروبی در ریحان، باکتریهای پاتوژن منتقله از غذا را کاهش می دهد. از خواص ضد میكروبی روغن ریحان می توان برای حذف باکتریهای خانه (به خصوص در هنگام بیماری سرماخوردگی یا آنفولانزا)، آشپزخانه و حمام، آلودگی سطوح و تصفیه هوا استفاده كرد. برای این منظور روغن ریحان را با آب در یک بطری اسپری ترکیب کنید و به عنوان اسپری هوا و تمیز كننده سطوح استفاده کنید.
برای نابودی باکتریها و بوی بد دهان، می توان چند قطره روغن ریحان خالص را به دهانشویه یا خمیر دندان اضافه نمود. همچنین طبق تحقیقات دانشمندان خواص ضد میكروبی روغن ریحان، در حیوانات مبتلا به عفونت گوش میانی ناشی از باکتری H. influenzae بسیار كارساز است. حدود نیمی از حیوانات مبتلا به عفونت گوش میانی با ریختن روغن ریحان در كانال گوش درمان شدند. همانطور كه گفتیم، روغن ریحان در كرمهای پاک کننده آکنه كاربرد وسیع دارد. از آنجایی که جوشهای پوستی عمدتاً به دلیل تجمع باکتریها و چربی اضافی عفونت ایجاد می کنند، این روغن به طور موثر پاتوژنهای پوستی را که منجر به بروز آکنه می شود، از بین می برد. بنابراین از این اسانس می توان برای درمان طبیعی نیش حشرات و نیش زنبور استفاده كرد.
سوالات متداول خواص اسانس ریحان
1- مصرف موضعی اسانس ریحان چگونه است؟
برای مصرف موضعی اسانس ریحان بایستی آن را با روغن حامل مانند روغن نارگیل به نسبت 1:1 قبل از استفاده مستقیم روی پوست رقیق كرد. ممكن است این روغن باعث واکنشهای پوستی در افرادی با پوست حساس شود، بنابراین قبل از اطمینان از واکنش آلرژی زا، استفاده از آن روی صورت، گردن یا سینه خودداری کنید.
2- آیا روغن ریحان از نظر سازمان غذا و داروی آمریكا (FDA) ایمن است؟
مصرف داخلی اسانس ریحان از نظر سازمان غذا و داروی آمریكا (FDA) ایمن است اما این تاییدیه فقط در صورت استفاده از مارکهای روغنی با درجه درمانی 100 درصد و با کیفیت بالا صادق است.
3- تداخلات و عوارض جانبی اسانس ریحان در مصرف داخلی و موضعی چیست؟
از مصرف اسانس ریحان در دوران بارداری بایستی اجتناب شود زیرا می تواند بر سطوح هورمونی، عملکرد عضلات و اعصاب تاثیر بگذارد. همچنین برای افراد مبتلا به صرع مناسب نیست. در كودكان زیر هفت سال نیز نبایستی مصرف شود. مانند همه روغنهای ضروری، قبل از استفاده از آنها در مناطق حساس، حساسیت پوست را آزمایش کنید. همچنین به دلیل میزان بالای استراگول آن، بایستی از مصرف طولانی مدت آن خودداری نمود.
4- آیا می توان روغن ریحان را داخل گوش و یا بینی استفاده كرد؟
اسانس ریحان را نبایستی در ناحیه چشمها و داخل گوشها و یا بینی استفاده نمود. برای عفونت گوش، این روغن را با روغن پایه نظیر نارگیل یا بادام رقیق كنید و پشت گوشها بمالید.
5- اسانس ریحان خانگی چقدر ماندگاری دارد؟
ریحان گیاهی بسیار لطیف است، در هنگام مصرف روغن ريحان را بیش از حد گرم نکنید، در غیر این صورت طعم آن از بین می رود و رنگ آن تغییر می کند. در یک شیشه یا بطری دربسته در یخچال نگهداری کنید و ظرف یک هفته استفاده کنید.
