صابون مول یا نونیل فنول اتوکسیلات نوعی ماده سفیدرنگ شیمیایی است که در گریدهای مختلف تولید می‌شود و از خانواده نونیل فنول است. این ماده که نوعی سورفکتانت غیریونی است، می‌تواند کشش سطح را کاهش دهد و از قدرت پراکندگی بالایی در طبیعت و محیط‌زیست برخوردار است. امروزه نونیل فنول اتوکسیلات از واکنش نونیل فنول با اتیلن اکساید در حضور کاتالیستی مانند پتاسیم هیدروکسید تولید می‌شود و بسته به وزن مولکولی آن می‌تواند در دو حالت مایع و جامد تولید شود. هر چه وزن مولکولی این صابون کمتر باشد به حالت مایع نزدیک‌تر است و اگر عدد وزن مولکولی بالا باشد بیشتر به حالت جامدات نزدیک خواهد بود.
گریدهای این ماده شیمیایی بر اساس تعداد اتیلن اکساید موجود در ماده دسته‌بندی می‌گردد و اگر تعداد اتیلن اکسایدهای موجود در این صابون بین ۱ تا ۵ باشد؛ یعنی این ماده توانایی ترکیب‌شدن با انواع روغن‌ها را دارد و با آب انحلال‌ناپذیر است. همچنین اگر تعداد اتیلن اکسایدها بیش از ۵ باشد، واکنش این ماده برعکس شده و می‌تواند در آب حل شود و در روغن از حلالیت کمتری برخوردار باشد. صابون مول قابلیت خورندگی ندارد و نمی‌تواند تبخیر شود؛ ولی دارای مرطوب‌کنندگی و امولسیفایر کنندگی مناسبی است.
تولید صابون مول
صابون مول از واکنش بین نونیل فنول و اتیلن اکساید تولید می‌شود که در این واکنش از پتاسیم هیدروکسید به‌عنوان کاتالیست بهره می‌برند. با تغییردادن نسبت واکنش‌دهنده‌ها می‌توان انواع گوناگونی از آن را تولید کرد. همان‌طور که ذکر گردید، محصول حاصل از این واکنش بسته به وزن مولکولی و دمای مورداستفاده می‌تواند جامد و یا مایع باشد. محصول با وزن مولکولی کمتر تمایل دارند که مایع باشند و مولکول‌هایی با وزن مولکولی بالا به‌صورت جامد هستند مگر آنکه با آب رقیق شوند.
کاربرد صابون مول
صابون مول به طور کلی برای تولید انواع شوینده ها و تمیز کننده خانگی و صنعتی کاربرد دارد. علاوه بر آن در رنگ ها و پوشش دهنده های محصولات چوبی، پوشاک و منسوجات و خشکشویی ها مورد استفاده قرار می گیرد و در تولید انواع اسباب بازی از این ماده نیز بهره می برند. این ماده به دلیل مواد سمی که دارد، برای دفع آفات به کود اضافه می گردد و در آفت کش ها از این ماده استفاده می کنند. صابون مول در گرید های 6، 10، 20 و 40 تولید می شود و هر گرید کاربرد خاص خود را دارد که در ادامه به آنها خواهیم پرداخت.
صابون مول 6
این گرید از صابون مول به‌صورت یک مایع شفاف تولید می‌گردد که از خواص امولسیون‌کننده برخوردار است و باعث محکم‌شدن مواد غیریونی با هیدروکربن‌ها می‌شود و رطوبت مواد را حفظ می‌کند. این گرید برای تولید شوینده‌ها، چسب، کود و آفت‌کش، صنایع چرم و چربی‌زداهای صنعتی کاربرد دارد.
صابون مول 10
این گرید از صابون به دلیل حفظ رطوبت و قدرت پاک کنندگی بالا، برای تولید انواع شوینده بکار می رود. بعلاوه می تواند به عنوان عامل امولسیون در آبکاری فلزات حضور دارد و مورد استفاده قرار می گیرد.
صابون مول 20
نونیل فنول اتوکسیلات تولیدی با ۲۰ اتیلن اکساید برای شستشوی پشم مفید است و آسیبی به بافت ظریف پشم خام وارد نمی‌کند. این ماده می‌تواند چربی‌ها و آلودگی‌ها را از روی سطح پشم پاک نماید. همچنین به‌عنوان ماده‌ای سفیدکننده در تولید منسوجات مختلف استفاده گردد. این صابون به‌عنوان روان‌کننده نیز کاربرد دارد.
صابون مول 40
این ماده شیمیایی یکی از گرید های بالای صابون بوده که از حالت مایع خارج شده و به صورت یک نوع جامد مومی شکل تولید می شود و به دلیل حضور تعداد بسیار زیادی اتیلن اکساید، به ماده ای آبدوست تبدیل شده و به عنوان یک تثبیت کننده بسیار قوی در صنایع تولید شوینده و کشاورزی به کار می رود.
شرایط نگهداری از صابون مول
آنها باید در محیط خشک و به‌دور از حرارت قرار بگیرند. همچنین آنها را در مخازنی از جنس PVC، ظروف استیل ضدزنگ و فولادهای کربنی در انبار نگهداری می‌کنند. عمر مفید آنها ۲ سال بعد از تولید است. با قرارگیری آنها در مجاورت هوا و در دمای ۸۰ درجه سانتیگراد طی مدت‌زمان طولانی به‌تدریج شاهد افزایش شدت رنگ آنها خواهیم بود.
نکات ایمنی در مورد صابون مول
صابون مول به‌شدت برای محیط‌زیست و آبزیان خطرناک شناخته و باعث مرگ آنان می‌شود. این صابون را سمی می‌دانند و در بسیاری از کشورهای اروپایی و آمریکا به‌صورت بسیار محدود کاربرد دارد. این ماده می‌تواند بر بدن تأثیر منفی گذاشته و باعث تغییرات هورمونی شود. همچنین می‌تواند بر سلامت جنین تأثیر گذارد و باعث سقط‌جنین یا عدم تشکیل قسمت‌هایی از بدن جنین گردد. در صورت برخورد با پوست نیز سوزش شدید و خارش را در پی خواهد داشت.
سوالات متداول صابون مول
1- صابون مول در کشاورزی و دامداری چه کاربردی دارد؟
از صابون مول یا نونیل فنول اتوکسیلات در کشاورزی و دامداری به چند شکل استفاده می شود. این محصول می تواند با اهداف پزشکی و به منظور نابودی میکروبها مورد استفاده قرار بگیرد. همچنین نونیل فنول نقش مهمی در افزایش تاثیر مواد فعال سموم کشاورزی ایفا می کند.
2- نونیل فنول چه تفاوتی با نونیل فنول اتوکسیلات دارد؟
نونیل فنول یا NP مایعی است زرد رنگ و چسبناک که فرمول شیمیایی آن به صورت C6H4(OH)C9HI9 است. نونیل فنول اتوکسیلات در حقیقت از طریق واکنش نونیل فنول و اتیلن اکسید به وجود می آید. همچنین نونیل فنول ماده ای نسبتاً سمی است، ولی از نونیل فنول اتوکسیلات در صنایع به فراوانی استفاده می شود.
3- آیا صابون مول سمی است؟
این محصول در گریدهای مختلف تولید می شود. گریدهای این ماده از نظر مشخصات شیمیایی با یکدیگر تفاوت دارند، بنابراین میزان سمیت انواع صابون مول متفاوت بوده و ممکن است به شکل ضعیف، متوسط یا قوی بر محیط اثر بگذارند.
4- نکات ایمنی در هنگام کار با صابون مول چیست؟
در استفاده از هر یک از گریدهای صابون مول باید با توجه به مشخصات و ویژگی های این محصولات عمل شود. به طور کلی بهتر است همواره در هنگام کار با مواد شیمیایی نظیر نونیل فنول اتوکسیلات به نکات ایمنی نظیر استفاده از دستکش، عینک، لباس ایمنی و نیز تهویه مناسب محیط توجه شود.
5- آیا صابون مول یک ماده ممنوع است؟
استفاده از صابون مول در برخی از کشورها ممنوع است. بسیاری از کشورها نیز برای استفاده از این ماده شیمیایی محدودیت هایی در نظر دارند. با این حال با افزایش تولید محصولاتی همچون شوینده ها، رزین ها، لوازم آرایشی، محصولات چرمی، کاغذ و… میزان تولید و فروش این محصول رو به افزایش است.