اسید تارتاریک (Tartaric acid) یک اسید ارگانیک است که دو پروتون دارد و به صورت طبیعی در بسیاری از میوه‌ها و سبزیجات مانند موز، انگور و تمر هندی یافت می شود. اسید تارتاریک متعلق به خانواده هیدروکسی اسید است. هیدروکسی اسیدها گروهی از اسیدهای کربوکسیلیک هستند که یک گروه عاملی هیدروکسیل دارند. از این اسید به عنوان طعم دهنده غذا برای ایجاد مزه ترش استفاده می شود. خاصیت آنتی اکسیدانی نیز یکی از ویژگی های آن بوده و میوه ها و یا سبزیجاتی که این اسید قسمتی از ترکیبشان باشد، خاصیت آنتی اکسیدانی زیادی دارند. آن ها موجب سلامت بیشتر بدن به خصوص تاثیر مثبت در کند شدن فرایند پیری در بدن می شوند. این اسید، کریستال هایی سفید دارد و نمک آن با نام تارترات هم به صورت پودر سفید رنگ دیده می شود. این اسید در دو حلال آب و الکل به صورت عمده انحلال پذیر است.
تولید اسید تارتاریک
اسید تارتاریک اولین بار توسط جابر بن حیان کشف شد که آن را از تجزیه پتاسیم تارتار به دست آورد. روش‌های مدرن تجزیه توسط شیمیدان سوئدی کارل ویلهلم شیله در سال ۱۷۶۹ میلادی انجام شده است. محصولات جانبی حاصل از تولید نوشیدنی های الکلی برای تولید تجاری این اسید مورد استفاده قرار می گیرد. رسوبات و سایر مواد زائد حاصل از تخمیر نوشیدنی ها با هیدروکسید کلسیم حرارت داده می شوند. این امر باعث می شود تا تارتارات کلسیم رسوبی تشکیل شود. سپس با استفاده از اسید سولفوریک تصفیه شده تا ترکیبی از سولفات کلسیم و اسید تارتاریک تولید شود. پس از جداسازی، این اسید برای استفاده تجاری خالص سازی می شود.
کاربرد اسید تارتاریک
اسید تارتاریک و مشتقات آن کاربردهای فراوانی در زمینه دارویی دارند. به عنوان مثال، در تولید قرص جوشان و همراه با اسید سیتریک برای بهبود طعم داروهای خوراکی استفاده می شوند. مشتق آنتیموان پتاسیم معروف به استفراغ تارتار است که در مقادیر کم در شربت سرفه به عنوان خلط آور استفاده می شود. این اسید برای تولید دی اکسید کربن از طریق واکنش با بی کربنات سدیم پس از مصرف خوراکی استفاده می شود. دی اکسید کربن معده را وسعت داده و در طی رادیوگرافی با کنتراست مضاعف یک ماده حاجب منفی ایجاد می کند. در دوزهای بالا این عامل با جلوگیری از تولید اسید مالئیک، که می تواند باعث فلج و شاید مرگ شود، به عنوان سم عضله عمل می کند.
این ترکیب همچنین کاربردهای مختلفی در صنعت ساختمان دارد. این اسید در یونهای فلزی کلات مانند کلسیم و منیزیم مشاهده شده است. بنابراین در صنایع کشاورزی و صنعت فلزات به عنوان عامل کلات کننده برای کمپلکس کردن مواد مغذی در کودها و تمیز کردن سطوح فلزی به ترتیب از آلومینیوم، مس، آهن و آلیاژهای این فلزات نقش دارد. از جمله سایر مصارف صنعتی اسید تارتاریک می توان به فرآیند آبکاری طلا و نقره، تمیز کردن و پرداخت فلزات، برنزه کردن چرم و ساخت جوهر آبی برای طرح های اولیه اشاره کرد.
نکات ایمنی در مورد اسید تارتاریک
اسید تارتاریک یک سم عضله است که با مهار تولید اسید مالئیک کار می کند و در دوزهای بالا باعث فلج و مرگ می شود. همچنین باعث تحریک پوست و چشم و دستگاه تنفسی می شود. همچنین قرمزی و سوزش پوست، سرفه، تنگی نفس و گلو درد نیز دیده شده است. در صورت تماس با پوست به سرعت محل را با آب و صابون بشویید. همچنین در صورت تنفس، هوای تازه تامین کنید و یا به مصدوم تنفس مصنوعی بدهید. همچنین در صورت تماس با چشم، چشم را باز و چند دقیقه زیر آب جاری شست و شو دهید.
سوالات متداول اسید تارتاریک
1- کاربردهای اسید تارتاریک چیست؟
این اسید به عنوان ماده اسیدی در نوشیدنی ها و آب ميوه های با طعم انگور، دسرهای ژلاتینی، مربا، ژله، بستنی، مارمالاد و شیرینی های ترش مزه استفاده می شود. نمک اسیدی تک پتاسیم، که به عنوان پودر تارتار شناخته می شود، از اين اسيد تهيه می شود. اين ماده در پودرهای پخت و پز و خمیر مایه كاربرد دارد. همچنين در صنعت داروسازی به عنوان طعم دهنده نيز استفاده می شود.
2- آيا اسید تارتاریک براي سلامتی بدن مفيد است؟
این اسید منبع عالی از آنتی اکسیدان است که بدن را در برابر بیماریها محافظت می کند. اين اسيد موجب تقويت سيستم ايمنی بدن می شود. خوردن میوه های حاوی اين اسيد برای اشخاصی زود مريض می شوند، توصيه ميی شود.
3- آيا استفاده از اسید تارتاریک در صنايع غذايی موجب سميت بدن می شود؟
در مطالعات سم شناسی اين ماده با درجه صنايع غذايی اثر سمی بر بدن به خصوص بر کلیه ها ندارد. اما مصرف آن در دراز مدت و طولانی ممکن است منجر به احساس تهوع ناگهانی، درد شکم، التهاب و عفونتهای گوارشی شود.
4- نامهای ديگر اسيد تارتاريک چيست؟
نامهای دیگر اين اسید دی هیدروکسی سوکسینیک اسید، اسید ترئاریک، راسمیک اسید، اسید یودیک اسید پاراتارتریک، وین استون و دی هیدروکسی بوتانوئیک اسید است.
5- تفاوت بین اسید تارتاریک و اسید سیتریک چیست؟
فرق اصلی بین این دو اسید در این است که اسید تارتاریک به طور طبیعی در انگور وجود دارد، در حالی که اسید سیتریک به طور طبیعی در مرکبات وجود دارد. اسید تارتاریک و اسید سیتریک دو نوع اسید گیاهی هستند که به عنوان افزودنی های طبیعی برای غذا استفاده می شوند. از نظر ساختار اسید تارتاریک دی پروتیک است، در حالی که اسید سیتریک تری پروتیک است.