بارها پيش آمده كه نام آشنای لیکوپن را در تبليغات مختلف محصولات غذايی شنيده باشيد. حتي گاهی به دليل داشتن خواص دارويی، ما ترغيب به خريد محصول حاوی اين ماده می شويم. همچنين كسانی كه دانستن تركيبات و ارزش غذايی برايشان مهم می باشد، قطعا نام ليكوپن حداقل يكبار نظر آنها را جلب كرده است. اما سوال اصلی اينجاست كه دقيقا لیکوپن چيست؟ و چه چيزی باعث می شود كه اسم آن در تبليغ مواد غذايی به خصوص رب گوجه فرنگی بسيار مهم باشد؟ براي شناخت ليكوپن، كاربرد، مزايا و مضرات آن، تا پايان اين مقاله با ما همراه باشيد.
در این مطلب موضوعات زیر را مطالعه خواهید کرد:
لیکوپن؛ آنتی اكسيدان خوراكيهای قرمز رنگ
كاروتنوئيدها موادي محلول در چربی هستند كه خاصيت آنتی اكسيدانی دارند. يكی از موارد مهم كاروتنوئيدها، ليكوپن (Lycopene) با فرمول مولکولی C40H56 است. اگر از خود می پرسيد كه لیکوپن در چه مواد غذايی وجود دارد؟ بايد بدانيد كه اين رنگدانه طبيعی در ميوه ها يا گياهان صورتی و قرمز رنگ به چشم می خورد. در اين خصوص می توان به هندوانه، توت فرنگی، فلفل قرمز، گريپ فروت و غيره اشاره نمود. همچنين يكی از مثالهای آشنا، گوجه فرنگی می باشد. از اين رو در تركيباتی مانند رب گوجه فرنگی، به فراوانی اين ماده را پيدا خواهيد كرد. امروزه قرص لیکوپن يا مكملهای حاوی اين ماده در بازار نيز وجود دارد. اما استفاده از آنها به دليل تداخل با یکسری از مواد دارويی خاص توصيه نمی گردد. چرا كه خوردن Lycopene از طريق ميوه يا محصولات غذايی مزيتهای بيشتر و موثرتری برای بدن خواهد داشت.
اهميت استفاده از لیکوپن در صنايع غذايی
لیکوپن را به عنوان یک رنگدانه طبيعی پر كاربرد در صنايع غذايی می شناسیم. اهميت ليكوپن در صنعت غذا بيشتر از آن جهت مهم است كه اثرات مثبت و مهمی بر اندامهای مختلف بدن از خود باقی می گذارد. همين هم به افزايش سلامتی ما انسانها در طولاني مدت کمک می كند. در واقع استفاده از رنگهای مصنوعی در صنايع غذايی اختلالات زيادی را به وجود می آورند. به همين علت ميكروبيولوژيستهای غذايی به دنبال به كار بردن رنگدانه ای بی ضرر و غيرسمی مانند Lycopene در محصولات می باشند.
از ميكروارگانيسمهای مختلف، حلالهای آلي، جريانات فشار قوی و آنزيمهای خاصي سبب استخراج ليكوپن استفاده می شود كه پس از استخراج می تواند به سبب يكی از ويژگيهای رنگ آميزی، نگهدارندگی يا افزايش ارزش غذايی مورد استفاده قرار بگيرد. در واقع با استفاده از مواد غذايی حاوی ليكوپن، ميزان آن در خون ما به سطح ثابتی مي رسد. همين مسئله باعث می شود از بيماريهای مختلف در امان باشيم.
كاربرد Lycopene در صنعت غذايي
خواص ليكوپن و بكارگيری رنگ آن در فرمولاسيون، عاملی مهم در استفاده از آن برای توليد محصولات غذايی انسانها است. بهره مندی از Lycopene در ساخت محصولاتی از جمله رب گوجه فرنگی می تواند مثالی آشنا برای همه ما باشد. سازندگان با استفاده از حلالهای مختلف و از طريق روش كروماتوگرافي، اين ماده را از پوست گوجه فرنگی استخراج می نمايند.
ليكوپن نه تنها در مواد اولیه غذایی بلكه در نوشيدنيها نيز استفاده می شود. امروزه اغلب انواع مختلف نان، شكلات، بستنی، سسها و چاشنی ها از محصولات حاوی اين ماده می باشند. اين كاروتنوئيد در نگهداری محصولات گوشتی نيز تاثير گذار است. از نيتريت می توان برای جلوگيری از اكسيداسيون و تغيير طعم و رنگ گوشت استفاده كرد. اما با توجه به اينكه اين مواد امروزه ممكن است سرطان زا باشند، توليد كنندگان از Lycopene به عنوان نگهدارنده بهره می برند. اين ماده pH گوشت را كاهش داده كه همين باعث نابودی ميكروارگانيسمهای فساد و جلوگيری از خراب شدن می شود.
خرابی چربيها و کاهش ماندگاری روغن خوراكی يكی ديگر از مشكلات صنعت غذايی است. از راه حلهای اين قضيه، افزودن آنتی اكسيدانی مثل Lycopene می باشد. اين ماده در جلوگيری از افزايش اكسيژن و راديكالهای آزاد موثر است. اگر چه ليكوپن اكثرا در ميوه ها و گياهان قرمز رنگ وجود دارد، اما استفاده از آن تنها به صنايع غذايی و ساخت محصولات خوراكی محدود نمی شود. اين كاروتنوئيد به واسطه خاصيت آنتی اكسيدانی خود، كاربردهای بسياری در حوزه داروسازی و پزشكی دارد. همچنين افزودنی طبيعی برای محصولات بهداشتی و مراقبتی به حساب می آيد.
مزایای استفاده از ليكوپن در صنايع غذايی
استفاده هوشمندانه از مواد غذايی در داشتن رژيمی سالم می تواند بسيار کمک كننده باشد. فوايد و خواص ليكوپن از نظر پزشكی بسيار حائز اهميت است. همانگونه كه ذكر شد، Lycopene یک آنتی اكسيدان قوی است. كار آنتی اكسيدانها مبارزه با راديكالهای آزادی است. اين راديكالها در آينده، انسان را دچار بيماريهايی مانند سرطان می نمايد. به واسطه اين ويژگی، اين ماده باعث كاهش بروز بيماريهايی مثل سرطان پروستات، سرطان رحم، مشكلات قلبی و سرطان كليه می گردد.
يادتان نرود گوجه فرنگي يا ميوه های مختلف قرمز رنگی در دسترس ما هستند. اين مواد می توانند گزينه خوبی مخصوصا برای افراد مسن يا پير جهت جلوگيری از ابتلا به انواع بيماريها باشند. همچنين حفاظت در برابر علف كشها يا آفت كشها از فوايد ديگر ليكوپن می باشد. مرگ زودرس نيز يكی از آسيبهای وارده از سوی راديكالهای آزاد می باشد. افراد دارای مقادير زيادی از اين ماده می توانند از اثرات محافظتی آن در برابر مرگ زودرس بهره مند شوند.
عوارض ليكوپن چيست؟
تا اينجا متوجه شديد كه ليكوپن فايده های بسياری برای سلامت ما دارد. اما ممكن است برايتان سوال شود كه آيا اين ماده می تواند مضر يا خطرآفرين باشد؟ يا محدوديتی در استفاده از آن براي هر آدمی وجود دارد؟ در اين خصوص بايد بگوييم كه پاسخ منفی است. با توجه به آخرين اطلاعات موجود، استفاده از Lycopene ضرری برای بدن انسان ندارد و دوز بالاي آن غير سمی است. البته مصرف ليكوپن از طريق محصولات غذايی با خوردن مكملهای حاوی اين ماده فرق دارد. خانمهای باردار بهتر است تا حد امكان از قرص ليكوپن يا مكملهای آن استفاده نكنند. مصرف كنندگان داروهای فشار يا ضد انعقادی نيز برای عملكرد بهتر دارو، بايستی تا مدتي Lycopene وارد بدن خود نكنند.
در مواردی ممكن است مصرف مواد غذايي حاوی ليكوپن افزايش يابد. در اين حالت برخي افراد با تغيير رنگ پوست مواجه شوند كه به آن ليكوپنودرميا گفته می شود. البته اين مورد نيز خطری برای شخص ندارد. چرا با مصرف مواد خوراكي بدون اين كاروتنوئيد، بعد از مدتي پوست به حالت اوليه باز مي گردد. همچنين ممكن است خود شخص از بچگي به مصرف آن آلرژی داشته باشد. در اين صورت فرد برای مدتي دچار اسهال، سوزش ادرار يا بی اشتهايي می گردد.
سوالات متداول لیکوپن در صنایع غذایی
1- آيا Lycopene موجود در مواد غذايی، به كاهش درد کمک می كند؟
ليكوپن فوايد زيادی در خصوص جلوگيری از بروز انواع سرطانها دارد. در كنار همه اينها، اين ماده به كاهش درد حاصل از عصب و بافت كه درد نوروپاتيكی ناميده می شود نيز کمک می نمايد.
2- آيا مصرف ليكوپن در حفاظت چشم تاثير دارد؟
با توجه به تحقيقات به عمل آمده، استفاده از Lycopene براي جلوگيری از بيماريهای مختلف چشم موثراست. يكی از اين بيماريها آب مرواريد است. در اين خصوص توصيه مي شود كه افراد دارای اين بيماری از محصولات غذايی حاوی اين كاروتنوئيد استفاده نمايند.
3- ليكوپن چگونه از مغز محافظت می كند؟
با توجه به تحقيقاتی كه صورت گرفته، خواص آنتی اكسيدانی می توانند به حفاظت از مغز کمک كنند. جلوگيری از تشنج يا ابتلا به آلزايمر در سنين بالا از مواردی هستند كه اين كاروتنوئيد از بروز آنها جلوگيری می نمايد.
4- آيا هر چه گوجه فرنگی رسيده تر باشد، ميزان Lycopene موجود در آن افزايش می يابد؟
بله، در واقع با رسيدن بيشتر گوجه فرنگی، آنتی اكسيدان نيز به ميزان زيادتری در آن ديده می شود. از اين رو هر چه گوجه فرنگی رسيده تر باشد، لیکوپن بيشتری در آن موجود است.
5- Lycopene چگونه به عنوان يك ضد آفتاب روي پوست عمل می كند؟
بازسازی سلولهای تازه پوستی يكي از فوايد اين ماده است. چرا كه با ورود اين آنتی اكسيدان به بدن، ويتامين A توليد می گردد. به دنبال اين ويتامين، ملاتونين و كلاژن در بدن افزايش پيدا می كند. در نتيجه چروكی يا التهاب پوست كاهش می يابد.
