هیدروکسید سدیم از مواد شيميايی پركاربرد در صنايع گوناگون است. با اين وجود مانند هر ماده شيميايی در صورت عدم احتياط و نگهداری نامناسب خطرات هیدروکسید سدیم برای بدن جبران ناپذير است. هیدروکسید سدیم با فرمول (NaOH) کریستالی سفید، مومی شکل و بی بو است که از یونهای سدیم و یونهای هیدروکسید تشکیل شده است. اين ماده به عنوان سود سوزآور یا سود پرک نيز شناخته می شود. اين ماده در غلظتها و کیفیتهای مختلف توليد می شود. در غلظتهای بالا این ماده بسیار سوزاننده است و می توان از آن به عنوان بازکننده لوله های فاضلاب استفاده کرد. بعلاوه در غلظتهای رقیق از اين ماده می توان در مواد غذایی استفاده كرد. در اين محتوا به بررسی انواع خطرات هیدروکسید سدیم خواهیم پرداخت.
كاربردهای آن در صنایع مختلف شامل صنعت پالایش نفت، کاغذ سازی، سلولز، منسوجات و در پردازش پارچه های پنبه ای، پلاستیک، مواد منفجره و رنگها، تمیز کردن فلزات، حکاکی و آبکاری، رزینها، تنظیم pH ، تصفیه آب آشامیدنی، پاک کننده های خانگی و صابون سازی است. هیدروکسید سدیم از الکترولیز محلولهای آبی کلرید سدیم (آب نمک) و یا با واکنش کربنات سدیم طبیعی با هیدروکسید کلسیم تولید می شود.
خطرات بالقوه هیدروکسید سدیم برای سلامتی
هیدروکسید سدیم بسيار رطوبت گیر و خورنده است. حل کردن آن در آب گرمازا است و می تواند پخش شدنهای خطرناک ايجاد كند. خطرات هیدروکسید سدیم به دليل سمیت سیستمیک نمی باشد، بلكه خطرات هیدروکسید سدیم برای سلامتی از ماهیت خورنده اين ماده ناشی می شود. سود سوزآور برای پوست، چشمها، دستگاه تنفسی و گوارشی تحریک کننده و خورنده است. تماس با محلولهای 25 تا 50 درصد اين ماده باعث تحریک فوری می شود، در حالی که پس از تماس با محلولهای 4 درصد یا کمتر، ممکن است تا چند ساعت تحریک ایجاد نشود.
استنشاق هیدروکسید سدیم
انتظار نمی رود اين ماده خطری برای استنشاق داشته باشد، مگر اینکه اين ماده تبدیل به گرد و غبار یا غبار موجود در آن در هوا پخش شود. در اين صورت اين ماده می تواند باعث تحریک شدید بینی و گلو شود. به طور کلی تحریک غشای مخاطی یک ویژگی هشدار دهنده کافی برای مواجهه حاد با خطرات هیدروکسید سدیم است. استنشاق هیدروکسید سدیم می تواند باعث تورم حنجره و تجمع مایع در ریه ها شود. افراد مبتلا به آسم یا آمفیزم بیشتر مستعد سمیت و ساير خطرات هیدروکسید سدیم هستند. هیدروکسید سدیم می تواند پروتئینها را در بافتها هیدرولیز کند و سلولهای بافت را بکشد.
کودکانی که در معرض همان سطوح هیدروکسید سدیم در هوا مانند بزرگسالان قرار می گیرند، ممکن است دوز بیشتری از اين ماده را دریافت کنند. چون كه به خاطر قد کوتاه و سطوح بالاتر هیدروکسید سدیم در سطح زمین، در معرض سطوح بالاتری نسبت به بزرگسالان در همان مکان قرار می گیرند. خطرات هیدروکسید سدیم برای كودكان چندين برابر بيشتر از بزرگسالان است.
خطرات تماس هیدروکسید سدیم با پوست
تماس با هیدروکسید سدیم می تواند باعث درد، قرمزی، سوختگی و تاول شود. جای زخم ایجاد شده به طور دائم در پوست باقی می ماند. قرارگیری در معرض شدید آن می تواند باعث مرگ شود. سوختگی ممکن است بلافاصله دردناک نباشد. شروع درد ممکن است چند دقیقه تا چند ساعت به تعویق بیفتد. در واقع تماس با محلولهای غلیظ باعث درد و سوزش در عرض سه دقیقه می شود، اما تماس با محلولهای رقیق ممکن است تا چند ساعت علائمی ایجاد نکند.
خطرات تماس هیدروکسید سدیم چشم
تماس سود سوزآور با چشم باعث سوختگی شدید همراه با قرمزی، تورم، درد و تاری دید می شود. در واقع خطرات هیدروکسید سدیم برای چشم بسيار مخرب است و می تواند منجر به آسیب دائمی در چشم می شود. ممکن است تا 72 ساعت پس از قرارگیری در معرض اين ماده، به درستی نتوان میزان آسیب به چشم را تعیین کرد. آب مروارید، گلوکوم، چسبندگی پلک به قرنیه، کوری و از دست دادن بينايی ممکن است پس از قرارگیری اين ماده در معرض چشم رخ دهد.
خطرات بلع هیدروکسید سدیم
سود سوزآور می تواند لبها، زبان، گلو و معده را بسوزاند. علائم ممکن است شامل تهوع، استفراغ، گرفتگی معده و اسهال باشد. آسیب خورنده به دهان، گلو، مری و معده بسیار سریع است و ممکن است منجر به سوراخ شدن، خونریزی و باریک شدن دستگاه گوارش شود و در نهایت منجر به مرگ شود.
خطرات هیدروکسید سدیم در مواجهه طولانی مدت (مزمن)
اثرات آن در دراز مدت می تواند باعث خشکی، قرمزی و ترک خوردگی پوست (درماتیت) در پی تماس با پوست شود. همچنين منجر به زخمی شدن مجاری بینی شود.
خطرات هیدروکسید سدیم برای محيط زيست
هیدروکسید سدیم در مواد شوينده وارد فاضلاب می شود. اين ماده، فاضلاب را قلیایی می کند و موجب افزایش pH آبراه ها می شود. اين ماده تهدیدی بالقوه برای جانوران و گیاهان آبزی است. بنابراین هیدروکسید سدیم برای محیط زیست نيز خطرناک است.
خطر احتراق با هیدروکسید سدیم
هیدروکسید سدیم در دمای اتاق، بی آب و یک جامد کریستالی سفید رنگ و بی بو است که رطوبت هوا را جذب می کند. هنگامی که اين ماده در آب حل شود و یا با اسید خنثی شود، گرمای قابل توجه ای را آزاد می کند. اين گرما ممکن است برای احتراق مواد قابل احتراق کافی باشد. بنابراين بايستی اين ماده در مکان خنک، خشک و با تهویه خوب و جدا از مواد آلی و اکسید کننده، اسیدها و پودرهای فلزی نگهداری كرد.
سوالات متداول خطرات هیدروکسید سدیم
1- هیدروکسید سدیم با درجه غذایی برای چه مواردی استفاده می شود؟
هیدروکسید سدیم با درجه غذایی برای کنترل pH در محصولات غذایی، برای برای تهیه چوب شور، نان به سبک آلمانی، در تهيه زيتون، در بستنی و شكلاتها استفاده می شود.
2- آيا خطرات هیدروکسید سدیم با درجه غذایی شناسايی شده است؟
قرارگیری در سطح مجاز آن يعنی (PEL) یعنی 2 میلی گرم بر متر مکعب، کاملا بی خطر است. خطرات هیدروکسید سدیم در تماس با غلظتهای بالا رخ می دهد.
3- کاربرد هیدروکسید سدیم در تهيه زيتون چيست؟
اولئوروپین ترکیب اصلی فنلی در زیتون است که طعم تلخی به زيتون می دهد. محلول قلیایی اين ماده از طریق پوست زیتون وارد آن می شود، سپس پیوندهای مولکولهای اولئوروپین را می شکند و در نتیجه تلخی زیتون را از بین می برد.
4- نامهای ديگر هیدروکسید سدیم چیست؟
نامهای ديگر اين ماده سود سوزآور، سود پرک، کاستیک سودا، لی، آسکاریت، سوزاننده سفید و هیدرات سدیم است. برخی نامها اشاره به خطرات هیدروکسید سدیم دارد (سوز و سوزاننده).
5- تفاوت هیدروکسید سدیم با هيدروكسيد پتاسيم در چيست؟
هر دو خاصیت قوی قلیایی دارند و میزان انحلال پذیری هر دو ماده تقريبا يكی است. تفاوت مهم در قيمت اين دو ماده است كه هيدروكسيد پتاسيم بسيار گران تر است. خطرات هیدروکسید سديم برای سلامتی مشابه با هیدروکسید پتاسيم است.
